Melk, en meer bepaald koemelk, is een erg voedzame en gezonde drank. De hoofdbestanddelen van melk zijn namelijk water (87%), vet, eiwit, lactose, vitamines (B1, B2, B12, A en D) en mineralen of zouten.

Er bestaat volle, halfvolle en magere melk en deze indeling wordt gemaakt op basis van het vetgehalte van melk.

Er zijn verschillende manieren om melk te behandelen en zo haar houdbaarheid langer te garanderen:

• Zelf koken: Dit doe je met hoevemelk. Op die manier is de melk nog 5 dagen houdbaar wanneer je ze goed gekoeld (7°C) bewaart.
• Pasteurisatie: Bij dit proces wordt de melk 15 tot 30 seconden verhit tot 72 of 75°C. Hierna is de melk 5 à 6 dagen houdbaar als je ze goed koelt.
• Sterilisatie: De melk wordt enkele seconden voorgesteriliseerd op meer dan 100°C. Dan wordt ze gekoeld en in flessen gegoten. Hierna wordt de melk gedurende 10 tot 20 minuten verwarmd op 110 à 120 minuten. De melk is nu steriel.
• UHT: Deze term staat voor 'ultra high temperature''. De melk wordt slechts 1 tot 5 seconden verhit op 135 à 150°C. Zo blijft de melk lang houdbaar en is er geen kwaliteitsverlies.

Er bestaat ook een kwaliteitslabel voor melk, namelijk het AA-label. Alleen bedrijven die zeer hygiënisch te werk gaan en waar het melkvee onder voortdurende gezondheidscontrole staat, komen in aanmerking voor dit label.

Melk is ook de basis van verschillende andere producten zoals melkdranken, boter, room, yoghurt en kaas.

• Boter: Boter ontstaat wanneer men de melk karnt (het ritmisch schudden van de melk). Het zijn klompjes melkvet die aan elkaar klitten. Boter ondergaat geen scheikundige bewerking. Er bestaat melkerijboter en hoeveboter.
• Karnemelk is een bijproduct van de boterbereiding. De karnemelk uit de zuivelfabriek is aangezuurde afgeroomde melk. Karnemelk is vetarm, voedzaam en licht verteerbaar.
• Kaas is melk die gestremd en aangezuurd werd. Kaas werd ooit per toeval ontdekt toen men melk probeerde te bewaren. Er bestaat verse kaas (ook platte kaas genoemd, want hij heeft nog geen model) en gerijpte kaas.
• Gecondenseerde melk is melk die ingekookt is tot een derde van het oorspronkelijke volume. Daarna wordt de melk gehomogeniseerd, afgekoeld en gesteriliseerd. Gecondenseerde melk schift niet bij het koken en is daarom zeer geschikt voor de bereiding van saus of pudding.
• Melkpoeder is gedroogde melk. Melkpoeder bevat slechts 4 tot 5 procent water. Door melkpoeder aan te lengen met lauw water, bekomt men opnieuw melk. Melkpoeder wordt vooral gebruikt bij industriële bereiding van koekjes en chocolade, maar is ook in de winkel verkrijgbaar als “oplosmelk”. Melkpoeder is lang houdbaar zonder kwaliteitsverlies en is een belangrijk exportproduct.

Bewaring

Dankzij de verschillende soorten thermische behandelingen kun je melk vrij lang bewaren. Toch is het aangeraden om na opening van de verpakking de melk zo koel mogelijk te bewaren. Ook licht heeft een nefaste invloed op melk. Wanneer de verpakking geopend is, moet de melk zo snel mogelijk worden verbruikt.

Bereiding

Melk wordt vaak gebruikt om bepaalde producten zachter te maken, bijvoorbeeld vlees. Ook bij het koken van groenten die snel verkleuren, bloemkool bijvoorbeeld, voegt men melk toe. Met melk kun je ook producten ontzouten, zoals ansjovisfilets uit blik of te zoute aardappelen. Men gebruikt melk o.a. bij de bereiding van pap, vla, pudding, soepen, sauzen en nagerechten.

Om te vermijden dat melk aanbrandt, spoelt je de pan eerst met water, daarna giet je er de melk in en breng je ze aan de kook. De beste remedie om overkoken te vermijden is natuurlijk bij de melk blijven, goed roeren en onmiddellijk van het vuur nemen als ze begint te borrelen.

Gezondheid

'Melk is goed voor elk,' zegt men. Maar melk bevat melksuiker of lactose, en mensen met melksuikerallergie mogen door een gebrek aan het lactose-enzym slechts kleine hoeveelheden melk opnemen. Zij krijgen vlug problemen zoals buikpijn, krampen of diarree. Yoghurt (zonder toegevoegd melkpoeder), kaas, boter of room vormen meestal geen probleem, omdat ze gefermenteerd zijn. Hüttenkäse, platte kaas of smeerkaas kunnen daarentegen dezelfde symptomen als verse melk veroorzaken. Maar melk blijft een erg gezonde drank, want ze bevat talrijke vitaminen, mineralen, eiwitten en calcium. Melk zorgt voor stevige tanden en botten. De lactose of melksuiker is een natuurlijke suiker die bovendien de tanden niet aantast. Daarom wordt melk door tandartsen aangeraden als een erg geschikte drank voor kinderen.